Nhiều đơn vị quân đội Ukraine đã bị bào mòn sau hơn hai năm xung đột, trong khi tiếp viện ít và thưa thớt khiến các binh sĩ ngày càng kiệt sức, mất tinh thần. Tình hình đặc biệt tồi tệ đối với lực lượng bảo vệ thành trì chiến lược Pokrovsk ở tỉnh Donetsk và những mặt trận thuộc vùng Donbass, nơi họ phải vật lộn để ngăn đà tiến quân chậm mà chắc của Nga.
CNN đã phỏng vấn 6 chỉ huy, sĩ quan Ukraine đã và đang lãnh đạo các đơn vị trong khu vực. Tất cả đều thừa nhận tình trạng binh sĩ đào ngũ, bất tuân thượng lệnh đang trở thành vấn nạn nghiêm trọng, nhất là với những tân binh mới được điều ra tiền tuyến.
"Không phải tân binh nào cũng bỏ vị trí, nhưng phần lớn lực lượng mới huy động đều như vậy. Khi tới đây, họ phải chứng kiến tình hình khó khăn thế nào, đối mặt rất nhiều phương tiện bay không người lái (drone), hứng hỏa lực pháo binh, đạn cối dày đặc của đối phương", một chỉ huy Ukraine trên mặt trận gần Pokrovsk cho biết.
Binh sĩ Ukraine trên thiết giáp BMP-2 tại tỉnh Donetsk ngày 14/6. Ảnh: Reuters
6 chỉ huy cho biết nhiều binh sĩ quyết không trở lại cứ điểm nếu sống sót sau lần triển khai đầu tiên. "Họ sẽ bỏ vị trí, từ chối ra tiền tuyến hoặc thậm chí tìm cách trốn khỏi quân ngũ", một chỉ huy khác cho hay.
Khác với những người tình nguyện tòng quân trong giai đoạn đầu chiến sự, nhiều tân binh Ukraine hiện nay miễn cưỡng nhập ngũ và ra chiến trường, sau khi nước này ban hành luật động viên mới hồi đầu năm.
Tuy nhiên, quân đội Ukraine đã phải đối mặt vấn đề kỷ luật quân ngũ từ trước đó rất lâu, trong giai đoạn khó khăn hồi mùa đông năm ngoái và mùa xuân năm nay. Viện trợ quân sự của Mỹ khi đó bị trì hoãn suốt nhiều tháng, khiến các đơn vị Ukraine thiếu đạn dược nghiêm trọng và làm sĩ khí suy giảm trầm trọng.
Serhiy Tsehotskiy, sĩ quan thuộc Lữ đoàn Bộ binh cơ giới Độc lập số 59 Ukraine, cho biết đơn vị này cố gắng luân chuyển binh sĩ vào ra mặt trận định kỳ 3-4 ngày. Tuy nhiên, drone Nga xuất hiện ngày càng dày đặc khiến điều này trở nên nguy hiểm và các binh sĩ phải ở lại tiền tuyến lâu hơn. "Kỷ lục là 20 ngày", Tsehotskiy nói.
Khi tình hình chiến trường xấu đi, ngày càng nhiều binh sĩ Ukraine bỏ vị trí hoặc đào ngũ. Trong 4 tháng đầu năm, các công tố viên Ukraine đã khởi tố hình sự gần 19.000 quân nhân bỏ chốt hoặc đào ngũ. Tuy nhiên, con số này dường như thấp hơn nhiều so với thực tế.
Nhiều sĩ quan được cho là không báo cáo tình trạng đào ngũ và vắng mặt trái phép tại đơn vị, thay vào đó là tìm cách thuyết phục cấp dưới tự nguyện trở về và không trừng phạt họ. Cách làm này phổ biến đến mức Ukraine phải sửa luật để tránh truy tố những người lần đầu đào ngũ hoặc vắng mặt không phép.
Horetskyi cho rằng đây là động thái hợp lý. "Những lời đe dọa chỉ khiến tình hình tồi tệ hơn. Chỉ huy thông minh sẽ hạn chế hoặc thậm chí tránh dọa nạt cấp dưới", anh nói.
Vị trí một số đô thị và khu dân cư tại tỉnh Donetsk. Đồ họa: RYV
Pokrovsk hiện là một trong những tâm điểm trên mặt trận vùng Donbass, gồm tỉnh Donetsk và Lugansk. Quân đội Nga liên tục tiến quân hướng đến thành trì này suốt nhiều tháng qua, thậm chí tăng tốc trong những tuần gần đây khi phòng tuyến Ukraine tại khu vực bắt đầu tan rã.
Pokrovsk nằm trên ngã ba đường bộ và đường sắt có nhánh kết nối sang tỉnh Dnipro lân cận. Mỏ than cuối cùng mà Ukraine còn kiểm soát nằm ở phía tây Pokrovsk, chịu trách nhiệm cung cấp nguyên liệu luyện than cốc để sản xuất thép, vật liệu không thể thiếu trong thời chiến.
Binh sĩ Ukraine tại Pokrovsk và vùng lân cận đưa ra những nhận định ảm đạm về tình hình mặt trận. Lực lượng Ukraine bị áp đảo rõ rệt về hỏa lực và quân số, có nơi chênh lệch binh lực giữa Nga và Ukraine lên tới 10 lần.
Cùng lúc đó, nhiều đơn vị Ukraine cũng chật vật đối phó những vấn đề nội bộ. Dima, cựu tiểu đoàn trưởng từng phụ trách khoảng 800 binh sĩ và tham chiến tại những điểm nóng nhất ở Donbass, quyết định rời tiền tuyến để về hậu phương làm công việc văn phòng trong quân đội, chủ yếu do bất đồng với chỉ huy mới. Nhiều sĩ quan Ukraine thừa nhận vấn đề này đang ngày càng phổ biến.
Tiểu đoàn của Dima cũng bị bào mòn lực lượng đến mức gần như bị xóa sổ hoàn toàn. Anh khẳng định đơn vị này chưa bao giờ được nhận đủ quân tiếp viện, trong khi liên tiếp hứng chịu tổn thất nặng nề và phải cơ động tới mặt trận Pokrovsk mà không được nghỉ ngơi.
Liên lạc kém hiệu quả giữa các lực lượng tại Donbass cũng là thách thức rất lớn, khi một số đơn vị không thông báo đầy đủ tình hình chiến trường cho đồng đội vì "sợ mất mặt". "Chúng tôi bị hở sườn và hứng đòn tấn công của Nga sau khi đơn vị gần đó rút khỏi phòng tuyến mà không thông báo", một tiểu đoàn trưởng Ukraine tham chiến ở bắc Donetsk cho hay.
Các quân nhân Ukraine giải thích vấn đề liên lạc không thống nhất bắt nguồn một phần do quá nhiều đơn vị cùng tham chiến tại mặt trận. "Tình trạng thiết bị tác chiến điện tử gây nhiễu chính hệ thống liên lạc và điều khiển drone của đồng đội diễn ra nhiều lần, vì các lữ đoàn không báo tin cho nhau", một người nói.
Nhóm lính Ukraine đứng cạnh thiết giáp ở tỉnh Sumy ngày 16/8. Ảnh: Reuters
Trong lúc gặp nhiều khó khăn trên mặt trận Donbass, giới lãnh đạo Ukraine và các chỉ huy vẫn tiếp tục theo đuổi chiến dịch tấn công tỉnh Kursk ở miền tây Nga. Kiev tuyên bố mục tiêu của chiến dịch là buộc đối phương điều quân từ nơi khác về đối phó và ngăn Moskva tấn công miền bắc Ukraine, cũng như chứng minh khả năng của quân đội Ukraine với các đồng minh.
Tuy nhiên, nhóm công binh Ukraine đóng quân gần tỉnh Kursk sau khi rút về từ mặt trận Pokrovsk bày tỏ hoài nghi về chiến dịch này. Nhiều binh sĩ đặt câu hỏi tại sao họ được cử đến tham chiến tại Kursk dù tình hình tiền tuyến Donbass đang hỗn loạn.
Nhóm công binh hoàn toàn kiệt sức, vì không được nghỉ ngơi giữa nhiệm vụ ở Pokrovsk và chiến dịch tại Kursk. "Điều này phụ thuộc vào từng chỉ huy. Một số đơn vị được luân phiên thay thế và có thời gian nghỉ, số khác phải chiến đấu không dừng. Toàn bộ hệ thống này bất công", một người cho hay.
Tổng tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky thừa nhận nhuệ khí sa sút là vấn đề lớn của quân đội Ukraine. "Nâng cao nhuệ khí là một phần rất quan trọng trong công việc của tôi", ông khẳng định.
Nguyễn Tiến (Theo AFP, AP, CNN)